سرطان (کانسر) چیست؟

در این بیماری بعضی از سلول‌های بدن به صورت خارج‌ازکنترل رشد می‌کنند و ممکن است به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش پیدا ‌کنند. سرطان تقریباً می‌تواند از هر نقطه در بدن انسان شروع شود. سلول‌های بدن به طور طبیعی از طریق فرآیندی به نام تقسیم سلولی رشد و تکثیر می‌کنند تا سلول‌های جدید جایگزین سلول‌های پیر و فرسوده شود. اما گاهی این فرآیند منظم از کنترل خارج می‌شود و سلول‌ها بیش از نیاز بدن تکثیر می‌شوند. این سلول‌ها توده‌های بافتی را تشکیل می‌دهند که به تومور معروف هستند.

تومورها می‌توانند سرطانی یا غیرسرطانی (خوش خیم) باشند. به تومورهایی سرطانی گفته می‌شود که سلول‌های آن به بافت‌های مجاور گسترش می‌یابند و همچنین می‌توانند وارد جریان خون شوند و به نقاط دوردست بدن حرکت کنند و تومورهای جدید را تشکیل دهند (فرآیندی به نام متاستاز). بسیاری از سرطان‌ها از نوع تومورهای جامد هستند اما سرطان‌های خونی مثل لوسمی عموماً جامد نیستند.

در مقابل، سلول‌های تومورهای خوش‌خیم به بافت‌های مجاور گسترش نمی‌یابند. این نوع تومورها غالبا پس از برداشته شدن با جراحی دوباره رشد نمی‌کنند در حالی که تومورهای سرطانی گاهی اوقات رشد مجدد دارند. البته گاهی تومورهای خوش‌خیم نیز دردسرساز می‌شوند و به علت بزرگی بیش از حد بافت‌های مجاور خود را تحت فشار قرار می‌دهند.

تفاوت بین سلول‌های سرطانی و سلول‌های طبیعی

سلول‌های سرطانی از بسیاری جهات با سلول‌های طبیعی تفاوت دارند. به عنوان مثال:

این سلول‌ها در غیاب سیگنال‌های رشد سلولی، تکثیر می‌شوند اما سلول‌های طبیعی تنها زمانی رشد می‌کنند که چنین سیگنال‌هایی را دریافت کنند
این سلول‌ها سیگنال‌های کنترلی و مهاری را نادیده می‌گیرند
سلول‌های سرطانی در مراحل پیشرفته به حرکت درمی‌آیند و به سایر نواحی بدن سرایت می‌کنند اما بیشتر سلول‌های طبیعی در بدن حرکت نمی‌کنند و یا در صورت چرخش در اندام‌ها تکثیر غیرطبیعی ندارند
در اطراف تومورها عروق خونی تشکیل می‌شود و اکسیژن و مواد مغذی را برای این سلول‌ها تامین می‌کنند
سیستم ایمنی به طور معمول سلول‌های غیرطبیعی را از بین می‌برد اما سلول‌های سرطانی از دید سیستم ایمنی مخفی می‌شوند
کروموزوم‌هایی که در سلول‌های سرطانی قرار دارند دچار تغییرات متعدد ژنی شده‌اند
با توجه به موارد بالا محققان از این واقعیت استفاده کرده و داروهایی را طراحی و تولید کرده‌اند که ویژگی‌های غیرطبیعی سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند. به عنوان مثال، بعضی از داروهای ضدسرطان از رشد رگ‌های خونی در اطراف تومورها جلوگیری می‌کنند و عملا تومور را از دریافت مواد مغذی مورد نیاز خود محروم می‌سازند.

چه عواملی باعث سرطان (کانسر) می‌شوند؟

علت اصلی این بیماری، جهش‌ها یا تغییرات DNA در سلول‌های بدن است. جهش‌های ژنتیکی بعضی اوقات زمینه ارثی دارند اما گاهی بر اثر عوامل محیطی ایجاد می‌شوند. عوامل محیطی سرطان‌زا شامل موارد زیر است:

مواد سرطان‌زا فیزیکی مانند اشعه رادیواکتیو و اشعه ماوراء بنفش (UV)
مواد سرطان‌زای شیمیایی مانند دود سیگار، آزبست، الکل، آلودگی هوا، غذا و آب آشامیدنی آلوده
سرطان‌زاهای بیولوژیکی مانند ویروس‌ها، باکتری ها و انگل‌ها
به گفته سازمان جهانی بهداشت، حدود ۳۳ درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرطان ناشی از تنباکو، الکل، شاخص توده بدنی بالا (چاقی)، مصرف کم میوه و سبزیجات و عدم فعالیت بدنی است.

عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به سرطان (کانسر)

بعضی عوامل خطر احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر به صورت زیر است:

مصرف تنباکو
مصرف مشروبات الکل
رژیم غذایی ناسالم
عدم تحرک و فعالیت بدنی
قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا
قرارگیری در معرض پرتوها
قرارگرفتن زیاد در معرض نور خورشید
مبتلا شدن به بعضی از عفونت‌ها از جمله هلیکوباکتر پیلوری، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، هپاتیت B، هپاتیت سی، HIV و ویروس اپشتین بار
یک مطالعه بالینی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که یک رژیم غذایی ناسالم حاوی گوشت فرآوری شده (مانند سوسیس، کالباس و همبرگر)، نوشیدنی‌های صنعتی (انواع آب میوه)، تنقلات شور (چیپس، پفک و سایر خوراکی‌های بسته‌بندی)، غذاهای نشاسته‌ای و کربوهیدرات‌های تصفیه شده از جمله قندها و غلات فرآوری شده تاثیر قابل توجهی در افزایش ابتلا به این بیماری دارد. خطر ابتلا به سرطان با افزایش سن بیشتر می‌شود و دلایل آن نیز به شرح زیر است:

ضعیف شدن مکانیسم‌های ترمیم سلولی با افزایش سن
تجمع عوامل خطر در ژن‌ها در طول سالیان
قرارگیری بیشتر در معرض مواد سرطان‌زا
تعدادی از بیماری‌های التهابی نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. به عنوان مثال کولیت روده، یک بیماری التهابی مزمن گوارشی است که در صورت درمان نشدن ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.

انواع سرطان (کانسر)

سرطان‌ها بر اساس بافت و اندامی که از آن منشا می‌گیرند و نوع سلول‌های سرطانی نام‌گذاری می‌شوند. به عنوان مثال، سرطانی که از بافت ریه شروع شود کنسر ریه نامیده می‌شود. همچنین چندین اصطلاح برای انواع خاصی از سرطان‌ها رایج است:

کارسینوم از پوست یا سایر بافت‌های پوششی منشا می‌گیرد
سارکوم، سرطان بافت‌های همبند مانند استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، غضروف‌ها و رگ‌های خونی است
لوسمی، سرطان‌مغز استخوان است که تولید سلول‌های خونی را تحت تاثیر قرار می‌دهد
لنفوم و میلوما سرطان‌های سیستم ایمنی هستند

برخی از انواع سرطان‌ها به شرح زیر است:

خون
استخوان
مغز
سرطان سینه
رحم و دهانه رحم
کبد
ریه
پوست
تخمدان
روده
معده
تیروئید
و …

دانستن علائم هشدار دهنده سرطان می‌تواند به تشخیص زودهنگام بعضی از سرطان‌ها کمک کند. البته تشخیص زودهنگام بعضی از سرطان‌ها دشوارتر است و ممکن است تا مراحل پیشرفته علائمی بروز ندهند. علائم و نشانه‌های عمومی سرطان شامل موارد زیر است:

توده‌های غیر معمول روی بدن
کاهش وزن سریع و غیرمنتظره
تب
خستگی و ضعف
درد عمومی بدن
تعریق شبانه
مشکلات گوارشی مثل حالت تهوع و استفراغ
تغییرات پوستی
بعضی از سرطان‌ها علائم هشدار دهنده خاص خود را دارند بنابراین اگر علائم غیرمعمول را در خود مشاهده کردید، بهتر است برای تشخیص علت آن به پزشک مراجعه کنید.

سرطان (کانسر) چگونه شکل می‌گیرد؟

هر کدام از سلول‌های طبیعی بدن یک چرخه رشد و تقسیم منظم دارند که بر اساس نوع سلول تعیین می‌شود. وقتی این سلول‌ها به پایان عمر خود نزدیک شوند سلول‌های جدید جای آن‌ها را می‌گیرند. اما سرطان این فرآیند را مختل می‌کند و باعث رشد غیرطبیعی و نامیرا شدن سلول‌ها می‌شود.

این روند آسیب‌زا بر اثر تغییرات ژنتیکی و جهش در DNA رخ می‌دهد. DNA حاوی اطلاعات و دستورالعمل‌هایی است چگونگی رشد و تقسیم سلولی را مشخص می‌کند. اغلب جهش‌هایی که در DNA رخ می‌دهد توسط سیستم ترمیم سلول‌ها مرتفع می‌شود اما گاهی به دلیل زیاد بودن جهش‌ها، سیستم ترمیمی قادر به بازگرداندن سلول به وضعیت نرمال نیست و از این نقطه به بعد سلول به سمت سرطانی شدن پیش می‌رود.

تفاوت تومور با سرطان (کانسر) چیست؟

تومورها در واقع توده‌هایی هستند که به دلیل رشد بیش از حد سلول‌های یک ناحیه از بدن پدیدار می‌شوند. تومورها به دو دسته خوش خیم (غیرسرطانی) و بدخیم (سرطانی) تقسیم بندی می‌شوند. سلول‌هایی که در تومورهای خوش خیم قرار دارند به نواحی اطراف حمله نمی‌کنند و از منشا اولیه خود جدا نمی‌شوند. این نوع تومورها را می‌توان با جراحی خارج کرد و معمولا خاصیت عود کنندگی ندارند. اما گاهی اوقات تومورها بدخیم یا سرطانی هستند. در واقع این تومورها همان سرطان هستند که سلول‌های آن‌ها به اندام‌ها و بافت‌های مجاور حرکت کرده و آن بافت‌ها و اندام‌ها را نیز درگیر می‌کنند.

متاستاز چیست؟

یکی از واژه‌هایی که شاید آن را زیاد شنیده باشید کلمه متاستاز است. متاستاز همان گسترش سلول‌های بدخیم از محل اولیه خود به بافت‌های اطراف است. گاهی سلول‌های سرطانی از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به مناطق دور دست بدن گسترش می‌یابند که به آن متاستاز می‌گویند. سرطان‌هایی که متاستاز داده‌اند (متاستاتیک) پیشرفته‌تر از سرطان‌هایی هستند که متاستاز نداده‌اند و درمان آنها اغلب سخت‌تر است.

سرطان (کانسر) چگونه درمان می‌شود؟

درمان سرطان به نوع و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. اگر بیماری در مراحل اولیه باشد درمان به صورت موضعی است و معمولاً شامل استفاده از جراحی برای برداشتن توده سرطانی یا پرتودرمانی موضعی در ناحیه تومور است. اما اگر بیماری به مراحل بعدی پیشروی کرده باشد درمان به صورت سیستمیک خواهد بود.

درمان‌های دارویی مانند شیمی‌درمانی، درمان هدفمند و ایمونوتراپی از درمان‌های سیستمیک به شمار می‌روند. گاهی هدف درمانی تسکین و کاهش علائم است. این نوع درمان شامل مصرف داروهایی است که علائم را مانند مشکلات تنفسی و درد را تسکین می‌دهد. رایج‌ترین رویکردهای درمان کنسر عبارتند از:

عمل جراحی

برداشتن تومور بدخیم در بیشتر موارد موجب پایان دادن به سرطان می‌شود. جراحی اغلب به همراه سایر روش‌های درمانی به منظور اطمینان از حذف شدن کامل سلول‌های سرطانی کابرد دارد.

شیمی درمانی

در شیمی درمانی داروهای از بین برنده سلول‌های سرطانی به بدن تزریق می‌شود. این روش درمانی تاثیر چشمگیری در کوچک شدن اندازه تومور یا تعداد سلول‌های بدخیم دارد و همچنین در جلوگیری از گسترش و متاستاز سلول‌های سرطانی موثر است.

پرتو درمانی

در روش پرتو درمانی از پرتوهای متمرکز و قدرتمند برای حذف سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتو درمانی گاهی از طریق یک منبع خارج از بدن و گاهی با منشا داخلی انجام می‌شود. اگر منشا پرتوها داخلی باشد براکی تراپی نامیده می‌شود در حالی که به پرتو درمانی خارج از بدن، پرتودرمانی خارجی گفته می‌شود.

پیوند سلول‌های بنیادی (مغز استخوان)

در این درمان سلول‌های مغز استخوان بیمار با سلول‌های بنیادی سالم جایگزین می‌شوند. سلول‌های بنیادی سلول‌های تمایز نیافته‌ای هستند که می توانند خصوصیات جدیدی به خود بگیرند. پیوند سلول‌های بنیادی معمولا برای درمان سرطان خون استفاده می‌شود.

ایمونوتراپی

در روش ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن خود بیمار برای حمله به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در ایمونوتراپی با استفاده از آنتی‌بادی‌ها، حمله به سلول‌های سرطانی منسجم‌تر می‌شود. این روش درمانی که جدیدتر از سایر روش های درمان است تاثیر چشمگیری در حذف سلول‌ها از بدن دارد و معمولا عوارض جانبی آن نیز کمتر است.

هورمون درمانی

هدف از روش هورمون درمانی، متوقف کردن تولید هورمون‌هایی است که عامل رشد سلول‌های سرطانی هستند. این روش درمانی تنها برای سرطان‌هایی کاربرد دارد که مانند انواع خاصی از سرطان سینه و پروستات هورمون‌ها در رشد و گسترش آن‌ها دخیل باشند.

درمان دارویی هدفمند

در روش دارودرمانی هدفمند بعضی از مولکول‌های کلیدی در سلول‌های سرطانی به صورت دقیق و کنترل شده مورد هدف قرار می‌گیرند. غالبا قبل از انجام دارودرمانی هدفمند، آزمایش ژنتیک برای پی بردن به نوع ژن‌ها و توالی آن‌ها انجام می‌شود تا رهگیری مولکول‌های سرطانی با دقت بیشتری انجام گردد.

چگونه می‌توان از ابتلا به سرطان (کانسر) پیشگیری کرد؟

آگاه بودن از عوامل موثر در بروز این بیماری می‌تواند به پیشگیری از آن و انتخاب سبک زندگی سالم‌تر کمک کند. اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطر ابتلا به سرطان شامل موارد زیر است:

اجتناب از دخانیات و مواد مخدر
محدودکردن مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده
داشتن یک رژیم غذایی سالم مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای که عمدتاً بر غذاهای گیاهی، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم متمرکز باشد.
اجتناب از مصرف مشروبات الکلی
حفظ وزن نرمال در محدوده BMI سالم
انجام فعالیت بدنی و ورزش منظم به مدت ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه در هفته
پرهیز از قرارگرفتن در معرض مستقیم خورشید
استفاده از کرم ضد آفتاب، کلاه و عینک آفتابی در هنگام قرارگیری در معرض نور خورشید
خودداری از سولاریوم
واکسینه شدن در برابر عفونت‌های ویروسی سرطان‌زا مانند هپاتیت B و HPV
جهت پیشگیری از سرطان انجام آزمایشات چکاپ دوره‌ای، انجام غربالگری و معاینات منظم پزشکی توصیه می‌شود. معمولا انجام آزمایش CBC و بررسی بالا یا پایین بودن WBC در آزمایش خون می‌تواند برخی از سرطان‌ها را تشخیص دهد. البته برای بررسی دقیق باید زیر نظر پزشک باشید.

مراحل سرطان (کانسر) چیست؟

اکثر سرطان‌ها چهار مرحله دارند و مراحل توسط چند عامل مختلف از جمله اندازه و محل تومور تعیین می‌شود:

اولین مرحله: کنسر در یک محدوده موضعی قرار دارد و به غدد لنفاوی یا سایر بافت‌ها گسترش نیافته است
دوین مرحله: بیماری رشد کرده اما دچار متاستاز نشده است
سومین مرحله سه: سرطان بزرگتر شده و احتمالاً به غدد لنفاوی یا سایر بافت‌ها گسترش یافته است
چهارمین مرحله: بیماری به سایر اندام‌ها گسترش یافته است. این مرحله به عنوان مرحله متاستاتیک یا پیشرفته نیز شناخته می‌شود
اگرچه مراحل یک تا چهار را بیان کردیم اما مرحله صفر یا پیش سرطان نیز وجود دارد. این مرحله ابتدایی‌ترین حالت این بیماری را توصیف می‌کند که تومور در بدو شکل‌گیری و محدود به منطقه خاصی است. سرطان‌هایی که در مرحله صفر هستند معمولاً به راحتی قابل درمان بوده و توسط اکثر پزشکان به عنوان مرحله پیش سرطانی در نظر گرفته می‌شود.

سرطان (کانسر) چقدر کشنده است؟

هنگامی که سلول‌های سرطانی رشد می‌کنند و به مراحل پیشرفته کنسر می‌رسند عملکرد طبیعی اندام‌ها را مختل می‌کنند. سلول‌های سرطانی منجر به کاهش اکسیژن و تجمع مواد زائد در بافت می‌شوند. اگر عملکرد اندام‌های حیاتی تحت تاثیر قرار بگیرند، می‌تواند منجر به مرگ شود. میزان کشندگی کنسر تا حد زیادی به نوع و میزان گسترش آن در بدن بستگی دارد.

بسیاری از سرطان‌ها در صورت درمان به‌موقع، با موفقیت ریشه کن می‌شوند. سرطان‌هایی که در مراحل یک و دو هستند با انجام عمل جراحی و برداشتن تومور به طور کامل درمان می‌شوند اما درمان سرطان‌هایی که وارد فاز سه و چهار می‌شوند مستلزم استفاده از درمان‌های سیستمیک مثل شیمی درمانی و ایمونوتراپی است.